Mè Xửng Huế: Tinh Hoa Ẩm Thực Cố Đô (Cẩm Nang Toàn Tập A-Z) 2025
Mè Xửng Huế: Hồn Cốt Cố Đô Gói Trọn Trong Thức Quà Mộc Mạc
Nhắc đến Huế, người ta không chỉ nhớ về những đền đài, lăng tẩm cổ kính, về dòng sông Hương thơ mộng hay tà áo dài tím thướt tha. Huế còn níu chân du khách bởi một nền ẩm thực tinh tế, đa dạng, nơi mỗi món ăn là một câu chuyện, một tác phẩm nghệ thuật. Và trong bản giao hưởng ẩm thực ấy, Mè xửng Huế chính là một nốt nhạc trong trẻo, ngọt ngào, mộc mạc mà sâu lắng, gói trọn cả hồn cốt và tấm lòng của người dân xứ kinh kỳ.
Đây không chỉ là một món kẹo. Đây là ký ức, là niềm tự hào, là thức quà không thể thiếu trong hành lý của bất kỳ ai khi rời xa mảnh đất Cố đô. Bài viết này sẽ là một cẩm nang toàn tập, đưa bạn vào hành trình khám phá thế giới của Mè xửng Huế, từ lịch sử trăm năm, quy trình chế biến kỳ công, đến cách thưởng thức trọn vẹn hương vị và bí quyết chọn mua những gói mè xửng ngon nhất.
1. Ngược Dòng Lịch Sử: Mè Xửng Huế Ra Đời Từ Khi Nào?
Để hiểu hết giá trị của một món ăn, ta phải bắt đầu từ cội nguồn của nó. Mè xửng Huế không phải là một món ăn cao lương mỹ vị chỉ dành cho vua chúa, mà nó được sinh ra từ chính cuộc sống bình dị của người dân.
Giai thoại về cái tên “Mè Xửng”
Cái tên “Mè xửng” nghe qua vừa dân dã, vừa gợi sự tò mò. Có nhiều giai thoại lý giải cho cái tên độc đáo này:
- Lý giải thứ nhất (phổ biến nhất): Tên gọi bắt nguồn từ chính quy trình làm kẹo. “Mè” (hay vừng) và “xửng” (dụng cụ hấp bằng tre, gỗ). Tuy nhiên, cách giải thích này không hoàn toàn chính xác vì kẹo mè xửng không được hấp. Một cách diễn giải hợp lý hơn là “xửng” ở đây là một từ địa phương cổ, chỉ hành động “xắt” hoặc “cắt” kẹo thành từng miếng sau khi nấu. Hình ảnh người thợ dùng dao lớn, dứt khoát “xửng” từng miếng kẹo nóng hổi đã đi vào tên gọi của món đặc sản này.
- Lý giải thứ hai: “Xửng” là từ tượng thanh, mô tả âm thanh “xửng, xửng” phát ra khi các dụng cụ làm kẹo va chạm vào nhau trong quá trình chế biến.
Dù hiểu theo cách nào, cái tên Mè xửng Huế cũng đã gắn liền với ký ức của bao thế hệ, trở thành một phần không thể tách rời của văn hóa ẩm thực nơi đây.
Từ thức quà dân dã đến đặc sản tiến vua
Ban đầu, mè xửng chỉ là một món kẹo được người dân địa phương làm từ những nguyên liệu sẵn có như mè, đậu phộng, đường, mạch nha để ăn trong nhà hoặc dịp lễ Tết. Với hương vị thơm ngon, ngọt bùi, dễ ăn, nó dần trở nên nổi tiếng.
Tương truyền, dưới thời nhà Nguyễn, món kẹo này đã được các nghệ nhân tài hoa cải tiến, nâng tầm về cả hương vị lẫn hình thức để dâng lên vua chúa. Mè xửng Huế từ đó được khoác lên mình một tấm áo mới, tinh tế hơn, trở thành một trong những sản vật trân quý của vùng đất kinh kỳ. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, công thức làm mè xửng vẫn được lưu truyền và phát triển, trở thành đặc sản trứ danh như ngày nay.
2. Giải Mã Sức Hút Của Mè Xửng Huế: Điều Gì Làm Nên Sự Khác Biệt?
Giữa vô vàn các loại kẹo truyền thống của Việt Nam, tại sao Mè xửng Huế lại có một vị thế đặc biệt đến vậy? Câu trả lời nằm ở sự hòa quyện hoàn hảo của những nguyên liệu tuy đơn giản nhưng được chọn lọc kỹ lưỡng và một quy trình chế biến đầy tính nghệ thuật.
Nguyên liệu “vàng” được tuyển chọn khắt khe
- Mè (Vừng): Linh hồn của món kẹo. Mè dùng làm Mè xửng Huế phải là loại mè trắng hoặc mè vàng, hạt đều, mẩy và chắc. Mè được đãi sạch sỏi sạn, phơi khô rồi rang trên lửa nhỏ liu riu cho đến khi chín vàng đều, dậy mùi thơm lừng. Công đoạn rang mè đòi hỏi sự kiên nhẫn và kinh nghiệm, bởi chỉ cần quá lửa một chút, mè sẽ cháy khét, làm hỏng cả mẻ kẹo.
- Đậu Phộng (Lạc): Người bạn đồng hành không thể thiếu. Đậu phộng được chọn phải là những hạt to, tròn, không bị lép, không mốc. Cũng giống như mè, đậu phộng được rang chín tới, giữ được độ giòn rụm và vị bùi đặc trưng. Lớp vỏ lụa được xát bỏ cẩn thận để lại phần nhân trắng ngà, béo ngậy.
- Đường và Mạch Nha: Chất kết dính ngọt ngào. Mạch nha được làm từ mầm lúa, có vị ngọt thanh và độ dẻo tự nhiên. Sự kết hợp giữa đường cát trắng tinh luyện và mạch nha theo một tỷ lệ vàng chính là bí quyết tạo nên độ dẻo, độ trong và vị ngọt vừa phải cho Mè xửng Huế. Đây là công đoạn khó nhất, quyết định đến 80% sự thành công của mẻ kẹo.
- Bột Gạo/Bột Năng: Một lượng nhỏ bột gạo hoặc bột năng được thêm vào để tạo cấu trúc và độ khô ráo cho kẹo, giúp kẹo không bị chảy khi thời tiết nóng.
3. Quy Trình Chế Biến Kỳ Công: Khi Làm Kẹo Là Một Môn Nghệ Thuật
Xem những người thợ làm Mè xửng Huế cũng giống như đang thưởng thức một màn trình diễn nghệ thuật. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác và cái “tâm” của người làm nghề.
Bước 1: Sơ chế nguyên liệu Mè và đậu phộng được rang riêng biệt cho đến khi đạt độ chín và hương thơm hoàn hảo. Công đoạn này tưởng chừng đơn giản nhưng lại vô cùng quan trọng.
Bước 2: Nấu nước đường (Công đoạn quyết định) Đường và mạch nha được cho vào một chiếc chảo gang lớn, đun trên bếp lửa. Người thợ phải liên tục khuấy đều tay để đường tan hoàn toàn và không bị cháy. Bí quyết nằm ở việc “thử đường”. Người thợ sẽ lấy một ít nước đường nhỏ vào bát nước lạnh, nếu giọt đường vo lại thành viên tròn, mềm dẻo là đạt yêu cầu. Nếu đường quá non, kẹo sẽ bị chảy; nếu quá già, kẹo sẽ cứng và đắng.
Bước 3: Trộn kẹo Khi nước đường đã “tới”, người thợ nhanh tay cho đậu phộng đã rang vào đảo đều. Sau đó, một phần mè rang cũng được cho vào hỗn hợp. Quá trình này phải diễn ra nhanh và dứt khoát để các nguyên liệu quyện đều vào nhau khi nước đường còn nóng.
Bước 4: Cán và tạo hình Hỗn hợp kẹo nóng hổi được đổ ra một chiếc mâm lớn đã được rắc sẵn một lớp mè rang. Người thợ dùng một chiếc ống lăn (thường làm bằng tre hoặc gỗ) để cán mỏng khối kẹo đến một độ dày tiêu chuẩn. Lớp mè rang ở dưới và được rắc thêm ở trên giúp kẹo không bị dính và bao bọc trọn vẹn từng miếng kẹo.
Bước 5: Cắt kẹo và đóng gói Khi kẹo còn hơi ấm, người ta dùng dao lớn, sắc bén để cắt (“xửng”) thành những miếng vuông vức, đều đặn. Mỗi miếng Mè xửng Huế thành phẩm phải có màu vàng óng của mạch nha, trong suốt thấy được hạt đậu phộng bên trong, và được bao bọc bởi lớp mè rang thơm phức. Kẹo sau khi nguội hoàn toàn sẽ được gói cẩn thận bằng giấy bóng kính và đóng hộp, sẵn sàng đến tay người tiêu dùng.
4. Thế Giới Mè Xửng Huế: Không Chỉ Có Một Loại Duy Nhất
Khi tìm mua Mè xửng Huế, bạn sẽ nhận ra có nhiều loại khác nhau để lựa chọn, mỗi loại mang một nét đặc trưng riêng, đáp ứng sở thích đa dạng của thực khách.
- Mè Xửng Dẻo: Đây là loại phổ biến và được biết đến nhiều nhất. Kẹo có độ mềm, dẻo, dai, cắn một miếng có thể cảm nhận ngay vị ngọt thanh của mạch nha, vị bùi của đậu phộng và hương thơm nồng nàn của mè rang.
- Mè Xửng Giòn: Khác với mè xửng dẻo, loại này được nấu từ nước đường già hơn, khi ăn có cảm giác giòn tan trong miệng. Tiếng “rôm rốp” vui tai khi nhai chính là điểm nhấn thú vị của mè xửng giòn.
- Mè Xửng Gương: Đây là một biến thể tinh xảo hơn. Kẹo được cán rất mỏng, trong suốt như một tấm gương, có thể nhìn xuyên thấu. Mè xửng gương rất giòn, thường chỉ có một lớp mè mỏng và vài hạt đậu phộng điểm xuyết, mang đến một trải nghiệm thưởng thức nhẹ nhàng và thanh tao.
Ngày nay, để đáp ứng thị hiếu mới, một số cơ sở còn sáng tạo ra các loại Mè xửng Huế với hương vị mới lạ như mè xửng sầu riêng, mè xửng hạt điều… nhưng mè xửng dẻo truyền thống vẫn luôn giữ vị trí độc tôn trong lòng những người yêu ẩm thực Cố đô.
5. Thưởng Thức Mè Xửng Huế Đúng Điệu: Nghệ Thuật Của Sự Cân Bằng
Mè xửng Huế sẽ mất đi một nửa vị ngon nếu không được thưởng thức đúng cách. Người Huế không ăn mè xửng một mình, mà thường dùng nó bên cạnh một ấm trà nóng.
Nghệ thuật thưởng thức nằm ở sự cân bằng âm – dương trong ẩm thực. Vị ngọt đậm của kẹo mè xửng (tính dương) sẽ được dung hòa một cách hoàn hảo bởi vị chát nhẹ, thanh tao của trà (tính âm). Nhấp một ngụm trà nóng, vị đắng dịu lan tỏa trong khoang miệng, rồi cắn một miếng mè xửng dẻo thơm. Vị ngọt của kẹo, vị bùi của đậu, hương thơm của mè hòa quyện cùng hương trà sen hoặc trà lài, tạo nên một dư vị khó quên.
Đó là thú vui tao nhã của người dân Cố đô, một khoảnh khắc sống chậm, để cảm nhận sự tinh tế và chiều sâu của ẩm thực và văn hóa.
6. Cẩm Nang Chọn Mua Mè Xửng Huế Ngon Chuẩn Vị
Để mang về món quà Cố đô chất lượng nhất, bạn hãy ghi nhớ những bí quyết sau:
- Quan sát màu sắc: Mè xửng ngon có màu vàng cánh gián tự nhiên, trong và óng ả. Tránh chọn những loại có màu quá sậm (có thể bị nấu quá lửa) hoặc màu quá nhạt.
- Kiểm tra độ dẻo/giòn: Với mè xửng dẻo, khi bẻ miếng kẹo có độ dai, dẻo chứ không bị cứng đơ. Với mè xửng giòn, kẹo phải giòn tan, không bị ỉu.
- Kiểm tra bao bì: Chọn sản phẩm có bao bì chắc chắn, ghi rõ thông tin nhà sản xuất, ngày sản xuất và hạn sử dụng. Một gói Mè xửng Huế mới sẽ có lớp dầu mè tự nhiên tươm ra, bóng bẩy hấp dẫn.
- Lựa chọn thương hiệu uy tín: Đây là cách đảm bảo chất lượng an toàn và nhanh nhất.
Các thương hiệu Mè Xửng Huế nổi tiếng bạn nên thử:
- Thiên Hương: Một trong những thương hiệu lâu đời và danh tiếng nhất, được xem là biểu tượng của Mè xửng Huế. Sản phẩm của Thiên Hương có hương vị truyền thống đặc trưng, được nhiều người tin dùng.
- Nam Thuận: Cũng là một tên tuổi lớn, Mè xửng Nam Thuận được yêu thích bởi chất lượng ổn định và hương vị thơm ngon.
- Song Hỷ: Thương hiệu này mang đến những gói mè xửng đậm đà hương vị, là lựa chọn quen thuộc của nhiều du khách.
- Thiên Trúc: Một lựa chọn khác cũng rất đáng để thử với hương vị mè xửng đặc trưng của Huế.
Mua Mè Xửng Huế ở đâu?
- Tại Huế: Bạn có thể dễ dàng tìm mua tại các khu chợ lớn như chợ Đông Ba, hoặc các cửa hàng đặc sản dọc các tuyến phố du lịch như Lê Lợi, Hùng Vương.
- Mua online: Hiện nay, hầu hết các thương hiệu lớn đều có gian hàng trên các sàn thương mại điện tử hoặc website riêng, giúp bạn dễ dàng đặt mua dù ở bất cứ đâu.
Mè xửng Huế không chỉ là một món ăn vặt, nó là một phần của di sản, một câu chuyện về sự khéo léo, cần cù và tinh tế của người dân Cố đô. Cầm trên tay miếng mè xửng thơm dẻo, ta như cảm nhận được cả cái nắng, cái gió của mảnh đất miền Trung, cảm nhận được cái tình mộc mạc, chân thành mà người Huế gửi gắm.
Lần tới, nếu có dịp ghé thăm Huế hoặc đơn giản là muốn tìm một món quà quê ý nghĩa, đừng quên những gói Mè xửng Huế nhỏ xinh. Bởi đó chính là cách tuyệt vời nhất để mang một chút hương vị, một chút tâm hồn của xứ kinh kỳ về với cuộc sống thường nhật của bạn.
Đèo Hải Vân – Chinh Phục “Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan” Huyền Thoại (Cẩm Nang A-Z) 2025
Mè xửng Huế – Đặc sản dẻo thơm, ngọt thanh làm quà “gây thương nhớ”
