Làng Chiếu Định Yên: Trăm Năm Hồn Việt Dệt Nên Di Sản & Sức Sống Mới Trên Đất Sen Hồng 2025
Về Làng Chiếu Định Yên – Nơi Dòng Sông Hậu Kể Chuyện Trăm Năm
Nằm nép mình bên dòng sông Hậu hiền hòa, chở nặng phù sa, làng chiếu Định Yên thuộc huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp, từ bao đời nay đã nổi tiếng với nghề dệt chiếu thủ công truyền thống. Đây không chỉ là nơi tạo ra những chiếc chiếu bền đẹp, thân thuộc trong đời sống của người dân Nam Bộ, mà còn là nơi lưu giữ một kho tàng văn hóa đặc sắc, một di sản sống động được dệt nên từ mồ hôi, tâm huyết và tài hoa của bao thế hệ nghệ nhân.
Âm thanh lách cách của khung dệt, mùi thơm nồng của sợi lác phơi khô trong nắng và những con đường làng rực rỡ sắc màu của những bó lác đã nhuộm… tất cả đã tạo nên một bức tranh sống động, một bản hòa ca của lao động và sáng tạo, khắc sâu vào ký ức của những ai từng một lần ghé thăm. Năm 2013, nghề dệt chiếu ở làng chiếu Định Yên đã vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, một sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị văn hóa, lịch sử và nghệ thuật mà làng nghề đã gìn giữ và trao truyền.
Bước vào làng chiếu Định Yên hôm nay, du khách không chỉ được chứng kiến một làng nghề đang trên đà hồi sinh mạnh mẽ sau những giai đoạn khó khăn, mà còn được hòa mình vào một không gian du lịch văn hóa độc đáo, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa, nơi những giá trị truyền thống được khoác lên mình một tấm áo mới, hấp dẫn và đầy sức sống. Hãy cùng chúng tôi khám phá câu chuyện về làng chiếu Định Yên, một hành trình về với cội nguồn, về với những tinh hoa văn hóa được dệt nên từ đất và người miền Tây chân chất, nghĩa tình.
1. Dòng Chảy Lịch Sử Trăm Năm Của Làng Chiếu Định Yên
Làng chiếu Định Yên không chỉ là một cái tên, mà là cả một bề dày lịch sử. Theo các nhà nghiên cứu và những bậc cao niên trong làng, nghề dệt chiếu ở đây đã có tuổi đời hơn một thế kỷ, gắn liền với quá trình di cư của những lưu dân từ vùng đồng bằng ven biển Bắc Bộ (Thái Bình, Nam Định) vào phương Nam khai hoang, lập ấp. Khi đi, họ đã mang theo kỹ thuật và bí quyết của nghề dệt chiếu – một nghề thủ công tinh xảo của cha ông.
Vùng đất Định Yên, với vị trí đắc địa ven sông Hậu, được thiên nhiên ưu đãi cho những bãi bồi phù sa màu mỡ, là điều kiện lý tưởng để cây lác và cây bố – hai nguyên liệu chính để làm nên một chiếc chiếu – phát triển xanh tốt. “Đất lành chim đậu”, những người thợ tài hoa đã dừng chân, bén rễ và phát triển nghề dệt chiếu, biến nơi đây thành một trung tâm sản xuất chiếu sầm uất bậc nhất Đồng bằng sông Cửu Long.
Tên gọi làng chiếu Định Yên cũng mang một giai thoại thú vị. Tương truyền, tên làng được đặt theo tên của ông Phan Văn An, người có công đầu trong việc khai khẩn vùng đất này. Để tỏ lòng tôn kính và tránh kỵ húy, người dân đã gọi chệch từ “An” thành “Yên”, và cái tên Định Yên ra đời từ đó, mang theo ước vọng về một cuộc sống bình yên, an cư lạc nghiệp.
Thời kỳ hoàng kim, làng chiếu Định Yên nhộn nhịp suốt ngày đêm. Tiếng máy dệt, tiếng nói cười của người làm chiếu vang vọng khắp các ngõ xóm. Sản phẩm chiếu Định Yên không chỉ phục vụ nhu cầu của người dân trong vùng mà còn theo những chuyến ghe thương hồ xuôi ngược khắp các tỉnh miền Tây, ra tận miền Trung, miền Bắc và xuất khẩu sang cả Campuchia, Thái Lan. Câu ca dao “Định Yên có vựa chiếu to, Lấy chồng xứ Định khỏi lo chiếu nằm” đã minh chứng cho sự trù phú và danh tiếng của làng nghề này.
Tuy nhiên, cũng như bao làng nghề truyền thống khác, làng chiếu Định Yên đã phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức trước sự cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp hiện đại. Có những thời điểm, làng nghề tưởng chừng như mai một. Nhưng bằng tình yêu nghề, bằng ý thức gìn giữ di sản của cha ông, những người con Định Yên vẫn bền bỉ bám trụ, tìm hướng đi mới để đưa làng nghề vượt qua sóng gió.
2. “Giải Mã” Quy Trình Dệt Chiếu Tinh Xảo Tại Làng Chiếu Định Yên
Để làm ra một chiếc chiếu Định Yên hoàn chỉnh, người nghệ nhân phải trải qua rất nhiều công đoạn tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và kinh nghiệm được đúc kết qua nhiều thế hệ. Mỗi công đoạn đều chứa đựng cái hồn, cái tình của người thợ.
a. Tuyển chọn và sơ chế nguyên liệu:
Nguyên liệu chính là sợi lác (cói) và sợi trân (bố). Lác phải là loại lác dài, thân tròn, bóng mẩy và không quá non cũng không quá già. Sau khi thu hoạch, lác được chẻ ra làm hai hoặc làm tư tùy theo kích cỡ của cọng lác, sau đó đem phơi nắng cho thật khô. Nắng là một yếu tố cực kỳ quan trọng, nắng tốt sẽ giúp sợi lác trắng, dai và bền màu khi nhuộm.
Sợi trân được làm từ cây bố, dùng để dệt nên phần kết cấu dọc của chiếc chiếu. Sợi trân phải được se cho thật đều và chắc để đảm bảo độ bền cho sản phẩm.
b. Nhuộm màu – Vũ điệu của sắc màu:
Đây là công đoạn tạo nên vẻ đẹp đặc trưng và sự đa dạng cho chiếu Định Yên. Người thợ phải có kinh nghiệm trong việc pha màu và kỹ thuật nhuộm để sợi lác lên màu đều, tươi và bền. Nước nhuộm được đun sôi trong những chiếc chảo lớn, sau đó từng bó lác được nhúng vào, đảo đều tay để màu thấm sâu vào từng sợi.
Khi dạo quanh làng chiếu Định Yên, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước những “rừng” lác đủ màu sắc xanh, đỏ, tím, vàng,… được phơi dọc các con đường làng, dưới ánh nắng vàng ươm của miền Tây, tạo nên một khung cảnh vô cùng đẹp mắt và ấn tượng.
c. Dệt chiếu – Âm thanh của sự cần mẫn:
Đây là công đoạn quan trọng nhất, quyết định hình dáng và chất lượng của chiếc chiếu. Trước đây, người dân làng chiếu Định Yên chủ yếu dệt thủ công trên những khung dệt bằng gỗ. Dệt thủ công đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng của hai người: một người ngồi trên khung dệt (người chuồi) để đưa sợi lác vào và một người ngồi dưới (người dệt) để dập cho các sợi lác kết chặt vào nhau. Tiếng lách cách, cọc cạch của khung dệt đã trở thành một âm thanh quen thuộc, một phần linh hồn của làng nghề.
Ngày nay, để tăng năng suất, nhiều hộ gia đình đã đầu tư máy dệt. Tuy nhiên, những chiếc máy dệt hiện đại vẫn cần đến bàn tay khéo léo của con người trong việc điều khiển và tạo ra những hoa văn phức tạp. Bên cạnh đó, nhiều gia đình vẫn giữ lại khung dệt tay để làm ra những sản phẩm chiếu hoa, chiếu cưới tinh xảo, đòi hỏi kỹ thuật cao mà máy móc không thể thay thế.
d. Hoàn thiện sản phẩm:
Sau khi dệt xong, chiếu sẽ được cắt tỉa các phần rìa cho ngay ngắn. Để tăng độ bền và tính thẩm mỹ, người thợ thường may viền bằng vải ở bốn cạnh của chiếc chiếu. Cuối cùng, chiếu được kiểm tra lại một lần nữa trước khi cuộn tròn, sẵn sàng đến tay người tiêu dùng.
3. “Chợ Ma” Định Yên – Nét Văn Hóa Độc Đáo Có Một Không Hai
Nhắc đến làng chiếu Định Yên, không thể không nhắc đến “chợ ma” – một phiên chợ với cái tên kỳ bí nhưng lại ẩn chứa một nét văn hóa giao thương vô cùng đặc sắc của người dân nơi đây.
Sở dĩ gọi là “chợ ma” vì chợ họp vào ban đêm, thường từ khoảng nửa khuya đến 2-3 giờ sáng. Dưới ánh đèn dầu leo lét hoặc ánh đuốc lá dừa chập choạng, người mua, kẻ bán tấp nập trong một không gian mờ ảo, huyền bí. Người bán vác những bó chiếu trên vai đi tới đi lui rao hàng, người mua ngồi tại một điểm cố định để lựa chọn. Âm thanh mặc cả, tiếng gọi nhau í ới hòa cùng tiếng ếch nhái kêu ran tạo nên một khung cảnh rất riêng, rất “miền Tây”.
Nguồn gốc của phiên chợ đêm này bắt nguồn từ việc ban ngày người dân bận rộn với việc đồng áng và các công đoạn chuẩn bị nguyên liệu, dệt chiếu. Chỉ có ban đêm mới là lúc rảnh rỗi để mang sản phẩm đi bán. Hơn nữa, việc họp chợ đêm cũng thuận tiện cho các thương lái từ xa đến bằng ghe, xuồng. Họ có thể lấy hàng vào ban đêm và kịp khởi hành vào sáng sớm để mang chiếu đi khắp nơi tiêu thụ.
Ngày nay, do giao thông đã thuận tiện hơn, “chợ ma” truyền thống không còn hoạt động như xưa. Tuy nhiên, để bảo tồn và phát huy nét văn hóa độc đáo này, chính quyền địa phương và người dân làng chiếu Định Yên đã nỗ lực tái hiện lại không gian “chợ ma” vào những dịp đặc biệt hoặc vào cuối tuần để phục vụ du khách. Đây là một sản phẩm du lịch vô cùng hấp dẫn, mang đến cho du khách những trải nghiệm chân thực và khó quên về một phiên chợ độc nhất vô nhị.
4. Sức Sống Mới Của Làng Chiếu Định Yên Trong Thời Đại Mới
Đứng trước những thách thức của thời đại, làng chiếu Định Yên đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ giữ lửa nghề truyền thống mà còn thổi vào đó một luồng sinh khí mới.
a. Đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng:
Bên cạnh những loại chiếu truyền thống như chiếu trắng, chiếu hoa văn (vảy ốc, con cờ, trà niên…), các nghệ nhân tại làng chiếu Định Yên đã không ngừng sáng tạo để cho ra đời những sản phẩm mới, đa dạng về mẫu mã, kích thước và công dụng. Nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ sợi lác như túi xách, nón, dép, hộp đựng, vật trang trí… đã được tạo ra, đáp ứng thị hiếu của thị trường hiện đại và khách du lịch. Chất lượng sản phẩm cũng ngày càng được nâng cao, với độ bền, độ tinh xảo và tính thẩm mỹ vượt trội.
b. Sự hồi sinh nhờ điện ảnh và truyền thông:
Một yếu tố quan trọng góp phần làm “sống dậy” làng chiếu Định Yên trong những năm gần đây chính là hiệu ứng từ bộ phim “Lật Mặt 6: Tấm vé định mệnh” của đạo diễn Lý Hải. Với bối cảnh chính được quay tại làng chiếu, bộ phim đã quảng bá thành công hình ảnh một làng nghề rực rỡ sắc màu và giàu bản sắc văn hóa đến với đông đảo công chúng. Sau bộ phim, lượng du khách tìm về làng chiếu Định Yên tăng đột biến, tạo ra một cú hích lớn cho du lịch địa phương.
c. Phát triển du lịch cộng đồng – Hướng đi bền vững:
Nhận thấy tiềm năng to lớn, chính quyền và người dân Đồng Tháp đã và đang tập trung đầu tư, phát triển làng chiếu Định Yên thành một điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn. Các tour du lịch được xây dựng bài bản, cho phép du khách:
- Tham quan và trải nghiệm: Du khách được tận mắt chứng kiến toàn bộ quy trình làm chiếu, được trò chuyện với các nghệ nhân và tự tay thử dệt những sợi lác đầu tiên.
- Check-in và chụp ảnh: Những con đường phơi lác rực rỡ, những xưởng dệt cổ kính và không gian làng quê thanh bình là những bối cảnh tuyệt vời cho những bức ảnh kỷ niệm.
- Trải nghiệm “chợ ma”: Tham gia vào phiên chợ tái hiện, hòa mình vào không khí mua bán tấp nập dưới ánh đèn dầu, thưởng thức đờn ca tài tử và các món ăn đặc sản địa phương.
- Khám phá ẩm thực Lấp Vò: Sau khi tham quan làng chiếu, du khách có thể thưởng thức những món ăn dân dã mà đậm đà hương vị miền Tây như nem Lấp Vò, ốc hấp tiêu xanh, lẩu mắm…
5. Làng Chiếu Định Yên – Hành Trình Gìn Giữ Di Sản Và Hướng Tới Tương Lai
Làng chiếu Định Yên ngày nay không chỉ là một làng nghề mưu sinh, mà còn là một không gian văn hóa, một biểu tượng của sức sống và sự sáng tạo của người dân Đồng Tháp. Hành trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản ở đây là một câu chuyện truyền cảm hứng.
Đó là câu chuyện về những người nghệ nhân già vẫn ngày đêm miệt mài bên khung dệt, truyền lại ngọn lửa đam mê cho thế hệ trẻ. Đó là câu chuyện về những người trẻ năng động, biết áp dụng công nghệ và tư duy mới để quảng bá sản phẩm, phát triển du lịch. Và đó cũng là câu chuyện về sự đồng hành của chính quyền địa phương trong việc tạo ra những cơ chế, chính sách hỗ trợ, xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường.
Tương lai của làng chiếu Định Yên đang rộng mở với những cơ hội và cả những thách thức. Việc cân bằng giữa phát triển kinh tế, du lịch và bảo tồn những giá trị cốt lõi của di sản là một bài toán cần được tính toán kỹ lưỡng. Nhưng với tình yêu và niềm tự hào dành cho nghề truyền thống, tin chắc rằng những người con của làng chiếu Định Yên sẽ tiếp tục dệt nên những “tấm chiếu” tương lai rực rỡ hơn, bền chặt hơn, góp phần làm rạng danh cho văn hóa đất Sen Hồng.
Làng chiếu Định Yên là một minh chứng sống động cho thấy sức sống mãnh liệt của các làng nghề truyền thống Việt Nam trong dòng chảy của thời gian. Vượt lên trên giá trị của một sản phẩm thủ công, mỗi chiếc chiếu Định Yên là kết tinh của lịch sử, văn hóa, và tâm hồn của cả một vùng đất.
Nếu có dịp về với Đồng Tháp, hãy dành thời gian ghé thăm làng chiếu Định Yên. Để được đi trên những con đường ngập tràn sắc màu, để lắng nghe âm thanh của khung dệt và câu chuyện của những người thợ, để trải nghiệm một đêm “chợ ma” đầy kỳ thú và để cảm nhận sâu sắc hơn về hồn Việt mộc mạc mà tinh tế, đang được gìn giữ và trao truyền qua từng sợi lác, sợi bố. Làng chiếu Định Yên chắc chắn sẽ là một điểm nhấn khó quên trong hành trình khám phá vẻ đẹp của miền Tây sông nước.
Làng nghề chiếu Định Yên bảo tồn nét đẹp thủ công giữa thời đại mới
